HSA EI PAWIMAW
By- Pastor L Ramropui Thiek
Khawvêl mihriem po pohai hin
khawvar ei hung hmu hlimin ei
hung inthanglien dân ding le ei
tlung chin ding hmu phâk le
ngaituo nghâl thei tukhawm ei um
nawh. Sienkhawm ei taksa le
lungril ngaituona a hung inthang
ang peiin ei thil thlîr le tumhai chu
a hung danglamin a hung
inthlâkthleng hlak a, teenage ei
hung pal tan ânthawk chun ei
lungrilah ngaituona pakhat lientak
hung um chu (iengtin am mi
ngaisâng le rawntlâk hung nîng ka
ta ti nêkin) ngaizawng nei nuomna
lungril hi a nih ti inla hril suol bêk
bêk kan ring nawh. Chuong angin
hun la hung tlung dinga ei nina ding
nêkin ei hun tawng mêk lai hi ei
ngaituo rawn tak nisien a hawi vieu.
Ei pi le puhai hun ei ngaituo pha
chun mak ei tiin Inchûkna tieng thil
rêng rêng ngaituo phâk loa
khawtieng muol am bu le thlai a
tha ding? ti le sawr tak tak thei ding
khawm nilo inchûk a ngai nawh
pawisa a hek mei mei ti a an tawng
suok mawl tak (ei pahaiin) an mi
hril pha chun ei pi le puhai mawl
lei a nih hieng chen chau ei tlung
phâk hi ti ei nuom el chu tie!
Amiruokchu kei ngei khawmin ka
pi le puhai chu ka pawng dem el
naw a, an ni le Pathien zâr chau a
hieng chen tlung phak ka ni lem ti
hi kan hmai nawh. Chuonglai zinga
ka hril nuom tak ruokchu hmatieng
hlatak thlîr phâk loa ei hun pal mêk
chau thlîrtu ni hi a va pawi lawm
lawm (awm) de! ti hi a nih.
Inchûktu (Student) tam tak hi chu
ei nu le pahai thawsuok sa lieu lieu
ringa inchûk ei ni a, a then lem hi
chu an hmu phâk loah inchûk
dingin an mi tir/ei fe a; an mi tirna
san le ei fena san ngaituo nachâng
hre ta lova mi kawmkâra inlawn ta
mei mei khawm ei bo nawh. Eh…!
Hril ding a tam hril seng naw mei
nih, ngaituo zawm el rawh.
Chuleiin, mitinin ei hun (time) nei
zât an ang vawng a nih ti hre zingin
ei hun hlutak le ei sumhai hi
khawral mei mei tum nawng ei tiu.
Lekhabu pakhat ka tiemna a hun
hlutzie min an lo sût dân le hun
khawral a pawizie an ziekna a chun
‘minute khat hlutzie hrethiem
dingin bus/rêl nang phaklotu in
dawn rawh’ a ti chu! Chuong chu
min an ngaituo phak chun iengleiin
am Hmar inchulai hai (HSA) hin
hrenaw biek ei ta? Chuleiin ei
beiseina le ei tum hi hnawt phak
naw pal hlau rawi ei tih ti inlauin
ei inchuklaibu hai hi ‘ei ruoltha
takah’ siem tum ei tiu kum 53 lai aupa ei ni ta si a.
A tawpna taka dingin inchuklai
(HSA) hai hi mi ropui le sin insâng
tak tak chelphâktu tam tak
Pathienin a mi pêk tâk leiin lawm a
um hlel a, hieng hai po po hi
Pathein le ei thuoitu haiin
inthlungkhawmna (HSA) an mi lo
indin peklei ni ngei a tih.
Nisienlakhawm H-Hmar, S-Student,
A-Association (HSA) ti a
hin dittawk el lovin H-Habit, S-Study,
A-Ambition (H.S.A) ti hi ei
pawimaw tak le ei mimal le ei rizai
silpuitu ding hai ta ding chena
hlimna mi petu (Pathien dawttu) a
nih ti hi thangtharhai hin theinghil
ngai nawng ei tiu. Chuleiin ei
panthlanghaiin an lo hriet a an mi
khêl hma ngeiin ‘Hmar tlangvâl/
nunghâk a ni saw’ ti min an min
zapui nawna ding khawmin
inchûklaihai bêk hin thang la thar
ei tiu ei nu le pahai mi nghâkfâk
tak ei ni si a.
beiseina le ei tum hi hnawt phak
naw pal hlau rawi ei tih ti inlauin
ei inchuklaibu hai hi ‘ei ruoltha
takah’ siem tum ei tiu kum 53 lai aupa ei ni ta si a.
A tawpna taka dingin inchuklai
(HSA) hai hi mi ropui le sin insâng
tak tak chelphâktu tam tak
Pathienin a mi pêk tâk leiin lawm a
um hlel a, hieng hai po po hi
Pathein le ei thuoitu haiin
inthlungkhawmna (HSA) an mi lo
indin peklei ni ngei a tih.
Nisienlakhawm H-Hmar, S-Student,
A-Association (HSA) ti a
hin dittawk el lovin H-Habit, S-Study,
A-Ambition (H.S.A) ti hi ei
pawimaw tak le ei mimal le ei rizai
silpuitu ding hai ta ding chena
hlimna mi petu (Pathien dawttu) a
nih ti hi thangtharhai hin theinghil
ngai nawng ei tiu. Chuleiin ei
panthlanghaiin an lo hriet a an mi
khêl hma ngeiin ‘Hmar tlangvâl/
nunghâk a ni saw’ ti min an min
zapui nawna ding khawmin
inchûklaihai bêk hin thang la thar
ei tiu ei nu le pahai mi nghâkfâk
tak ei ni si a.
#####
NGAWLVAWINA – NATNA (ADDICTION – A DESEASEKum 2009 a field Work a ka fe na pakhat a chun inruithei thila lo inhmang enkawlna PRENA an ti chu Mumbai a inthawkin darker 2 lam vel cho, hmun finriel taka um, Tuipui kam a um ania, a sier hai chu Tuipui tle pur chun an huol vela a, mihriem danghai khawsakna in a chiem phaknaw na hmuna chun an hoi in lungril khawm a hadam in an thieng nuom hle in ka hriet. Hi takah hin mi 50 vel an uma chutaka a tam lem hai chu papui, putar dam an uma, a tamlem chu thalai an nih. Then khai chu Family Background tha tak2 a inthawka hung dam an na, A then hai ruok chu mi rimse tete khawm an um bawk. Hi hmuna an Room sei rul sungah ka hei lut chun, Slogan nal le mawi tak tak inziek an tar lang nghen hnguon a, ka lawn pum chun an slogan hai chu a dawt dawt in ka hei tiem phei peia; ‘ADDICTION – A DESEASE’ (NGAWLVAWINA - NATNA) ti thu inziek ka hei hmu chun mak danglam ka ti a, a thu umzie tak tak ka zuk hrietthiem phak el sie naw. Ngawlvawina hi natna an zuk ti el chu a law ngaina ka hriet tan naw a suonnithlakin ‘ADDICTION – A DESEASE’ ti hi ka lungril ah an ri ta ngat ngat el anih. A staff hai zuk indawn chieng ding hlak in kan thlahrung deu bawk si, chungchun karkhat hnunga ka fieldwork zo chun kan Hostel tieng kan lawi hnung chun ‘ADDICTION – A DESEASE’ ti thu hi a umzie fie lem zawngin internet le Library a lekha bu dang dang hai ka zuk rawn ta lem anih.
Ei khawtlang a hin hmasawnna chi hran hran ei hmu a, kum sawm liem ta le vawisun a ei hun hmang ei hang tekhie chun danglamna nasatak zuk tiem el seng lo ei hmu in ei hriet ring a um. Chulaizing chun danglamna (Change) ei ti hin Danglamna tha (Positive change) le Danglamna thalo (Negative change) khawm tam tak hriet le hmu ding a um. Ei khawtlang a danglam pei ang in ei nunphung (Culture) khawm a sawi danglam nasa hle. Ei in cheidan, ei fak nuom zawng, ei ngai nat zawng, ei pathien biek dan, ei chak zawng le a dang dang hai hi ei changkang ang peia ei hmang thiem a poimaw tak zet anih. Ei khawtlang a danglamna (Change) ei chang ta hei le ei la chang pei ding hai hi danglamna tha (Positive change) nisien nuom a um hle. A biktakin inruithei thil chungchang hei focus deu inla, ei khawtlang a ngei khawm inruithei thil a hung hluor in ei khawtlang nun inhawi tak le thienghlim tak hi a suk danglam nasa hle anih. Hieng a ngawlvawina le ei in the thei tan aw si si chun ngawlvawi hai enkawl dan le an nun hrietthiem pui a tul tak zet anih.
Mi pangngai ngaidan chu ngawlvawina chu nungchang tha naw ani deu taka wm e. ngawlvawi hai chu an um tha nuom naw a, ruithei thil an thaw a, a ngawl an in vawi ani el a; chuleiin an umtha nuom naw ra ani deu tak anih. Psychologist (Mihriem lungril inchuktu) hai chun ngawlvawi hai hi lungril indiklo an ti bawk. Dan inchukna tieng en chun ngawlvawina chu dan bawsietna ani ruolin pawitawkna an ti bawk a, chun ngawlvawina hin pawitawkna le inruokna thilah an hnamhnawi hlak bawk ti in an hril.
Mithiem han Extensive Research (Inchuok chiengna) an nei na a an hmusuok chu NGAWLVAWINA HI NATNA ani tiin an hril. Ei pawm zawng ani ve dim chu. Mi tamtak chun natna a ngai theilo khawm an um tho. Thenkhat ruok chun natna ani ti hin an hmin hle bawk anih. Ngawlvawi hai enkawlna kawngah lem chun ngawlvawina hi natna ani ti hin channel hraw fuok an hawilem an ti nghe nghe anih. Nang teh iengtinam ngawlvawina hi i ngai ve a?
‘Ngawlvawina hi natna ani ie’ an lo ti na san tawiten hei suklang tum ei tih. Damdawi tieng inchukna a chun a hnuoia mi hai hi a um ani chun natna anga ngai anih. 1. Agent (Natna intlungtirtu) a um a ngai. 2. Epidemiology (Natna inkaisawng dan) a um a ngai. 3. Pathogenesis (Hliemna/Pangngailo na) a um a ngai. 4. Syndrome (Pangngailo a in lang/Hliemna inlang suok) a um a ngai.
Ngawlvawi hi natna ei hang ti na san chu a chunga ei point ziek hai hi a um vawng lei anih. Natna intlungtirtu (Agent) chu Zu am ani, Damdawi am ani ani thei. Chun inkaisawng dan (Epidemiology) chu Zu dawn an naw le Damdawi thaw ani el a nih. Pathumna a chun natna alo kai a; chu natna chun hliemna (Pathogenesis) an tlungtir dan chu Ngawlvawi hin Taksa, Lungril le Thlarau hliemna tam tak an tlungtir anih. Chun a palina a chun Taksa, lungril le thlarau hliemna chu a hung inlang suok (Syndrome) ta hlak anih.
Chu leiin Ngawlvawi hai chu damnaw an ni na san chu ei inkaisawng thei a, taksa lungril le thlarau natna tamtak an tlun bakah natna chi hran hran tamtak an tlun bawk a, natna bulpui tak (Primary Desease) ti thei ani nghe nghe awm ie. Chuleiin a hringsawng natna sukdam ding chun a natna bulpui tak sukdam a ngai hmasa phawt anih. Chun hi natna hi enkawl that naw chun zuol tieng pan pei chie natna ani a, a tawpa lem chun thipui thei natna ani nghe nghe anih. Amiruokchu hi natna hi sukdamthei natna ani a, natna dang ang bawk in enkawl chun dam thei ani a enkawl lo chun thipui thei anih. Nang teh NGAWLVAWINA hi I natna alo ni ve pal el am? Ani chun in enkawl vat rawh, I natna kha THINA chen intlun tirthei tu ani kha.
Ei khawtlang a hin hmasawnna chi hran hran ei hmu a, kum sawm liem ta le vawisun a ei hun hmang ei hang tekhie chun danglamna nasatak zuk tiem el seng lo ei hmu in ei hriet ring a um. Chulaizing chun danglamna (Change) ei ti hin Danglamna tha (Positive change) le Danglamna thalo (Negative change) khawm tam tak hriet le hmu ding a um. Ei khawtlang a danglam pei ang in ei nunphung (Culture) khawm a sawi danglam nasa hle. Ei in cheidan, ei fak nuom zawng, ei ngai nat zawng, ei pathien biek dan, ei chak zawng le a dang dang hai hi ei changkang ang peia ei hmang thiem a poimaw tak zet anih. Ei khawtlang a danglamna (Change) ei chang ta hei le ei la chang pei ding hai hi danglamna tha (Positive change) nisien nuom a um hle. A biktakin inruithei thil chungchang hei focus deu inla, ei khawtlang a ngei khawm inruithei thil a hung hluor in ei khawtlang nun inhawi tak le thienghlim tak hi a suk danglam nasa hle anih. Hieng a ngawlvawina le ei in the thei tan aw si si chun ngawlvawi hai enkawl dan le an nun hrietthiem pui a tul tak zet anih.
Mi pangngai ngaidan chu ngawlvawina chu nungchang tha naw ani deu taka wm e. ngawlvawi hai chu an um tha nuom naw a, ruithei thil an thaw a, a ngawl an in vawi ani el a; chuleiin an umtha nuom naw ra ani deu tak anih. Psychologist (Mihriem lungril inchuktu) hai chun ngawlvawi hai hi lungril indiklo an ti bawk. Dan inchukna tieng en chun ngawlvawina chu dan bawsietna ani ruolin pawitawkna an ti bawk a, chun ngawlvawina hin pawitawkna le inruokna thilah an hnamhnawi hlak bawk ti in an hril.
Mithiem han Extensive Research (Inchuok chiengna) an nei na a an hmusuok chu NGAWLVAWINA HI NATNA ani tiin an hril. Ei pawm zawng ani ve dim chu. Mi tamtak chun natna a ngai theilo khawm an um tho. Thenkhat ruok chun natna ani ti hin an hmin hle bawk anih. Ngawlvawi hai enkawlna kawngah lem chun ngawlvawina hi natna ani ti hin channel hraw fuok an hawilem an ti nghe nghe anih. Nang teh iengtinam ngawlvawina hi i ngai ve a?
‘Ngawlvawina hi natna ani ie’ an lo ti na san tawiten hei suklang tum ei tih. Damdawi tieng inchukna a chun a hnuoia mi hai hi a um ani chun natna anga ngai anih. 1. Agent (Natna intlungtirtu) a um a ngai. 2. Epidemiology (Natna inkaisawng dan) a um a ngai. 3. Pathogenesis (Hliemna/Pangngailo na) a um a ngai. 4. Syndrome (Pangngailo a in lang/Hliemna inlang suok) a um a ngai.
Ngawlvawi hi natna ei hang ti na san chu a chunga ei point ziek hai hi a um vawng lei anih. Natna intlungtirtu (Agent) chu Zu am ani, Damdawi am ani ani thei. Chun inkaisawng dan (Epidemiology) chu Zu dawn an naw le Damdawi thaw ani el a nih. Pathumna a chun natna alo kai a; chu natna chun hliemna (Pathogenesis) an tlungtir dan chu Ngawlvawi hin Taksa, Lungril le Thlarau hliemna tam tak an tlungtir anih. Chun a palina a chun Taksa, lungril le thlarau hliemna chu a hung inlang suok (Syndrome) ta hlak anih.
Chu leiin Ngawlvawi hai chu damnaw an ni na san chu ei inkaisawng thei a, taksa lungril le thlarau natna tamtak an tlun bakah natna chi hran hran tamtak an tlun bawk a, natna bulpui tak (Primary Desease) ti thei ani nghe nghe awm ie. Chuleiin a hringsawng natna sukdam ding chun a natna bulpui tak sukdam a ngai hmasa phawt anih. Chun hi natna hi enkawl that naw chun zuol tieng pan pei chie natna ani a, a tawpa lem chun thipui thei natna ani nghe nghe anih. Amiruokchu hi natna hi sukdamthei natna ani a, natna dang ang bawk in enkawl chun dam thei ani a enkawl lo chun thipui thei anih. Nang teh NGAWLVAWINA hi I natna alo ni ve pal el am? Ani chun in enkawl vat rawh, I natna kha THINA chen intlun tirthei tu ani kha.
No comments:
Post a Comment